Cernunnos

Cernunnos was de Gaelische god van de beesten en de wilde plaatsen. Cernunnos, vaak de Gehoornde genoemd, was een bemiddelaar tussen mens en natuur, in staat om roofdier en prooi te temmen zodat ze samen konden gaan liggen. Hij blijft een mysterieuze godheid, omdat zijn oorspronkelijke mythos verloren is gegaan voor de geschiedenis.

Hoewel Cernunnos zelf voornamelijk in het oude Gallië voorkwam, zijn soortgelijke figuren over de hele wereld gevonden, ook in andere Keltische gebieden.

Etymologie

Cernunnos was een oud Gaelisch woord dat “gehoornde” of “gehoornde” betekent. De naam deelt zijn etymologie met soortgelijke woorden in de Keltische wereld, waaronder verschillende Gallo-Romeinse verwanten. Het gebruik van cern voor “gehoornde” was gebruikelijk in Indo-Europese talen, zoals het Griekse corn (het woord eenhoorn, verwijzend naar het paardachtige wezen met één hoorn) en verschillende Latijnse taxonomische termen voor dieren met een gewei.

In de hedendaagse wetenschap is Cernunnos een naam geworden die gebruikt wordt voor andere Keltische gehoornde goden waarvan de namen verloren zijn gegaan in de geschiedenis. Er is weinig bewijs dat de naam Cernunnos buiten Gallië werd gebruikt. Desalniettemin hebben zowel academische als religieuze geleerden de naam gebruikt als een soort verzamelnaam voor Keltische gehoornde goden, maar ook voor gehoornde goden tot in India toe.

Andere titels zijn in de loop der tijd aan Cernunnos toegevoegd – vaak door moderne neopagans – zoals “Heer van de Wildernis” of “God van de Wilde Plaatsen”. Dergelijke titels hebben geen historische basis, maar zijn populair geworden met de opkomst van neopaganistische tradities.

Attributen

Er is weinig bekend over Cernunnos, want er is bijna niets over hem geschreven. Hij was een god van de wilde plaatsen, en verscheen vaak als een bebaarde man met een gewei. Sommige geleerden menen dat zijn naam en eigenschappen oorspronkelijk toebehoorden aan een aantal gehoornde goden die vervolgens werden samengevoegd. Anderen hebben gesuggereerd dat de eigenschappen van Cernunnos afkomstig zijn van Grieks-Romeinse goden met een soortgelijk uiterlijk. In elk geval is het het beste om te onthouden dat deze goden niet noodzakelijkerwijs dezelfde entiteit waren, maar in plaats daarvan voortkwamen uit vergelijkbare culturele achtergronden.

Cernunnos was een god van de wildernis die heerste over de ongerepte natuur en onbeschaafde manieren. Dieren waren zijn onderdanen, en vrij groeiende vruchten en groenten zijn overvloed. Klassieke afbeeldingen van de godheid bevatten verzamelingen van dieren zoals elanden, wolven, slangen en oerossen. Dergelijke bijeenkomsten waren mogelijk dankzij Cernunnos’ vermogen om natuurlijke vijanden in een vreedzame gemeenschap met elkaar te brengen. Dit vermogen kan Cernunnos tot beschermer en kostwinner hebben gemaakt onder plattelandsstammen en jagers.

Ook kan Cernunnos een vruchtbaarheidsgod of god van het leven zijn geweest. In sommige klassieke samenlevingen was de natuurlijke wereld de oorsprong van al het leven. Volgens dit schema zou de god van de wildernis ook hebben gediend als een god van het leven, de schepping en de vruchtbaarheid.

Verbeeldingen

Cernunnos werd vaak afgebeeld met een torc – een traditionele Keltische halsketting die van metaal was gemaakt. In sommige afbeeldingen houdt hij er slechts een vast, terwijl hij ze in andere afbeeldingen om zijn nek of aan zijn gewei draagt. Sommige geleerden hebben Cernunnos in verband gebracht met eikenbomen, die als prominente symbolen dienden in de Keltische overlevering en druïderij.

Cernunnos begon een bijzonder actief tweede leven in de 19e eeuw, toen spirituele bewegingen die voorchristelijke Europese geloofsovertuigingen wilden doen herleven in populariteit toenamen. De godheid verscheen prominent in Margaret Murray’s The God of the Witches als de belichaming van de gehoornde godheden; de tekst stelde dat Cernunnos de god van de heksen was in de voorchristelijke tijden, en dat zijn verering werd voortgezet in geheime zakken in heel Europa na de verspreiding van het christendom. Ondanks de problematische aard van het boek en de vele generalisaties (vooral met betrekking tot Cernunnos), bracht het de gehoornde god weer in het publieke oog.

Cernunnos, de gehoornde god van de neopaganistische tradities, is heer van zowel leven als dood; hij wordt oud naarmate het jaar vordert voordat hij herboren wordt en de cyclus opnieuw begint. Hij bestaat samen met de goddelijke vrouw, de Godin, die zowel moeder als geliefde is; in veel tradities komt zijn macht uit haar voort. Merk op dat de neopaganistische attributen van Cernunnos niet noodzakelijkerwijs zijn voorchristelijke kenmerken weerspiegelen.

Mythologie

Cernunnos was een bijzonder mysterieuze godheid. Zijn naam komt slechts eenmaal voor in historische bronnen, en geen van zijn verhalen is bewaard gebleven uit de oudheid. Moderne geleerden en neopagans hebben niettemin een aantal verhalen aan de gehoornde god toegeschreven.

Historische Cernunnos

De naam Cernunnos is slechts eenmaal verschenen-op de Zuil van de Bootsman. De pilaar, die ergens in de 1e eeuw n.Chr. in Parijs werd uitgehouwen, beeldde een aantal Romeinse en Gaelic goden af, waaronder Cernunnos. In deze afbeelding hingen de torcs van Cernunnos om zijn gewei, in plaats van om zijn nek of handen. Hoewel onbekend is welke stammen Cernunnos aanbaden, is het duidelijk dat gehoornde goden overal in de Keltische wereld werden vereerd.

De beroemdste afbeelding van Cernunnos – die hem misschien helemaal niet afbeeldt – is gevonden op de Deense Gundestrup Cauldron. De ketel, die dateert uit de 1e eeuw v. Chr., is vermoedelijk afkomstig uit de buurt van Griekenland (waarschijnlijk uit Gallië of Thracië), gezien de kunststijl en de metallurgische praktijken die nodig waren om hem te maken. De gehoornde god die op de ketel is afgebeeld vertoonde overeenkomsten met die op Keltische stenen, beelden en boeken uit de vroegchristelijke periode.

Conach Cernach

Cernunnos kan een etymologisch verband hebben met Conach Cernach, een personage uit de Ulster cyclus. Conach Cernach’s naam kan simpelweg “triomfantelijk” hebben betekend, maar kan ook “hoekig” of “in het nauw gedreven” betekenen, gezien de vergelijkbare etymologie met Cernunnos. Er waren echter weinig overeenkomsten tussen de personages, en hun namen zijn misschien gewoon toevallig aan elkaar verwant.

Herne de Jager

Sommige geleerden hebben Cernunnos in verband gebracht met de legende van Herne de Jager, een personage dat voor het eerst verscheen in Shakespeare’s De vrolijke vrouwen van Windsor. Na een grote overtreding te hebben begaan, doodde Herne zichzelf om te voorkomen dat hij zichzelf te schande zou maken; hij ging dan verder met rondspoken in het bos, dieren terroriserend die zijn pad kruisten. Sinds de 19e eeuw hebben geleerden geprobeerd verifieerbare bewijzen te vinden dat dit verhaal van voor Shakespeare dateert. Hoewel er geen onweerlegbaar bewijs is gevonden, beweren sommigen dat het toch bestaat in de vorm van een Keltische (of Angelsaksische) legende die stamt uit Windsor.

Andere gehoornde goden

Gehoornde goden waren een populair beeld in de wereldmythologie, omdat veel sjamanistische culturen sympathieke magie gebruikten om te verschijnen als het dier wiens attributen ze wilden overnemen. Als sjamanen de attributen van een hert of eland wilden aannemen, droegen ze de vacht en het gewei van het dier.

Cernunnos meest nabije analogen in de wereldmythologie waren Pan en Silvanus uit de Grieks-Romeinse wereld. Pan en Silvanus waren gehoornde goden (meestal afgebeeld met geitachtige trekken) die heersten over de wilde plaatsen van de wereld; de Grieken en Romeinen zouden de twee nauw met elkaar hebben geassocieerd.

Cernunnos was ook nauw verbonden met de Germaanse Wotan, een variant van de Noorse god Odin. Wotan was de leider van de wilde jacht, een gehoornde god die geesten leidde op jacht naar machtige krijgers en de geesten van de doden. Wotan was ook nauw verwant met dieren, en diende in sommige gevallen zelfs als hun heer. Het is onduidelijk of deze gelijkenissen met Cernunnos opzettelijk zijn, of louter toeval.

Sommige geleerden geloven dat Cernunnos, samen met Pan, de vijanden van de Tempeliers kan hebben geïnspireerd tot het scheppen van Baphomet, een valse godheid/demon die zij ervan beschuldigden te vereren. Baphomet vertoonde fysieke gelijkenissen met beide godheden, en zijn naam was een verbastering van een gelatiniseerde vorm van “Muhammed”. Baphomet is sindsdien een prominente figuur geworden in moderne hekserij en Satanische religie.

Een artefact uit de oude Indiase stad Mohenjo-Daro toonde een figuur met opvallende overeenkomsten met Cernunnos, een gehoornde bebaarde figuur omringd door dieren. De afbeelding, die voorkomt op het Pashupati-zegel, kan de god Shiva of Rudra hebben afgebeeld; het kan ook gewoon een archetypische god van de wildernis uit het Midden-Oosten zijn geweest die gelijkenissen vertoonde met Cernunnos.

Popcultuur

Ondanks (of misschien juist vanwege) zijn mysterieuze aard, is Cernunnos een aantal malen in de populaire cultuur verschenen:

• In Marvel Comics was Cernunnos een van de meest prominente figuren van het Keltische pantheon. Hier werd hij afgebeeld als een man die zowel het gezicht als het gewei van een hert had, in plaats van alleen het gewei;

• De band Faith and the Muse nam een liedje op vanuit het perspectief van de godheid, genaamd “Cernunnos.” Elders nam zangeres Monica Richards op haar eerste soloalbum een liedje over Cerunnos op, getiteld “The Antler King”;

• De band Borean Dusk gebruikte een tekening van Cernunnos op de hoes van hun titelloze album, Boren Dusk;

• Cernunnos is in verschillende videogames verschenen: als een speelbare god in SMITE, een demon in de Megami Tensei-reeks; en als een monster in Folklore;

• Cernunnos is een populaire figuur in de moderne kunst, hoewel zijn verschijningen vaak gekoppeld zijn aan neopaganistische interpretaties van de godheid in plaats van zijn Keltische oorsprong. Cernunnos komt ook vaak voor in neopaganistische literatuur.

Bibliografie

1. Murray, Margaret Alice. De God van de Heksen. New York: Anchor Books, 1960. https://archive.org/details/godofwitches00murr

2. Shakespeare, William. The Merry Wives of Windsor. 1597. Accessed March 2, 2019. http://shakespeare.mit.edu/merry_wives/full.html.

Citatie

Over de auteur

Gregory Wright is schrijver en historicus met een M.A. in East Asian Studies aan de Universiteit van Texas in Austin.