Hoe ik leerde een verontschuldiging van een vriend te accepteren
Tijdens een housewarming vorig jaar bekende een oude vriendin dat ze zich nog steeds schuldig voelde over een kleinigheid die ze jaren geleden bij mij had gedaan. “Het is iets waar ik altijd spijt van zal hebben, en ik wil dat je weet dat het me nog steeds heel erg spijt,” zei ze.
Wilde ik dat weten? Eerlijk gezegd had ik er al tijden niet meer aan gedacht. Het is waar dat ze zich slecht had gedragen, maar ze had zich daarna ook overvloedig en oprecht verontschuldigd, en we hadden het uitgepraat onder het genot van vele margarita’s rond 2012 voordat we ons weer ontspanden in het soort vriendschap waarin we, nu we ouder en minder vatbaar voor drama zijn, intieme details over elkaars podcastvoorkeuren kennen. Toch voelde ze de behoefte om uit te leggen dat onze relatie veel voor haar betekende, en dat ze het vreselijk vond dat ze die ooit in gevaar had gebracht, enzovoort, enzovoort … de verontschuldigingssluizen gingen open. Plotseling, staande in de hoek van het feest, bevond ik me in de ongemakkelijke positie dat ik haar moest troosten voor hoe slecht ze zich voelde over wat ze me had aangedaan.
Het was een vreemde situatie, maar ook vleiend om te weten dat ze er zo veel om gaf. Ik had ook medelijden met haar, en wilde haar laten gaan. Ik weet uit eigen ervaring dat overtredingen uit het verleden ons kunnen achtervolgen. Ik heb heel wat uren doorgebracht met midden in de nacht naar het plafond te staren, ineenkrimpend over iets wat ik tien jaar geleden had gedaan en wensend dat ik het goed kon maken met de persoon die ik onrecht had aangedaan, of tenminste kon laten zien dat ik niet zo’n eikel was.
Dit soort zelfopgelegde psychologische straf is blijkbaar een normaal onderdeel van het onderhouden van menselijke banden, volgens Karina Schumann, een hoogleraar psychologie die conflictoplossing, verontschuldigingen en vergeving bestudeert aan de Universiteit van Pittsburgh. “Onderzoek toont aan dat nadat iemand iets doet dat een relatie schaadt, ze weer een gevoel van acceptatie willen hebben, en gerustgesteld willen worden dat ze goede mensen zijn,” zegt ze. Daarom gaat het bij excuses niet alleen om het sussen van het slachtoffer van de overtreding – het gaat ook om het herstellen van een gevoel van moreel evenwicht bij de overtreder.
Het meeste wat je leest over excuses gaat over hoe je het moet aanpakken (of niet, als je het te vaak doet), maar er is maar weinig over hoe je ze moet ontvangen op een manier die de zaak in de hand werkt – of meer vraagt van de verontschuldiger, als dat is wat je wilt. De meesten van ons glimlachen en zeggen dat het in orde is, zelfs als dat niet zo is. Dat is de “beleefdheidstheorie” aan het werk, zegt Gili Freedman, een sociaal psycholoog die sociale afwijzing bestudeert aan het St. Mary’s College van Maryland. “Volgens de beleefdheidstheorie heb je het gevoel dat als iemand zich bij jou verontschuldigt, je op een bepaalde manier moet reageren,” legt ze uit. “Je kunt niet gewoon zeggen: ‘Oké, doei.’ De normatieve reactie is om vergeving te uiten, en te zeggen: ‘Het is al goed, ik vergeef je.’ En dat kan problematisch zijn als je hen niet echt vergeeft, maar je door de sociale norm gedwongen voelt om te zeggen dat je dat wel doet, waardoor je gevoel van controle over de situatie in gevaar komt.”
Het is ook problematisch als de persoon die zich verontschuldigt, vermoedt dat je niet eerlijk tegen hem bent. Hoe krijg je de situatie weer onder controle en hoe accepteer je de verontschuldigingen op een waardige en eerlijke manier? Ik vroeg de experts om tips.
Als je nog steeds boos bent en er nog niet klaar voor bent om het los te laten:
Je moet het zeggen, maar wees voorzichtig met je taal en toon. “Het is belangrijk om oprecht te zijn zonder vijandig te zijn,” zegt Schumann. “Onderzoek toont aan dat het gebruik van een ‘constructieve stem’ – waarbij je je zorgen op een positieve, kalme manier verwoordt – de meest effectieve manier is om uit te nodigen tot gedragsveranderingen en betere relaties. Dingen onder het tapijt vegen en doen alsof je vergeeft als je er nog niet klaar voor bent, lossen het probleem niet op.”
Probeer eens te zeggen: “Dank je, ik had het nodig om deze verontschuldiging te horen. Ik ben echt gekwetst.” Of: “Ik waardeer je verontschuldiging. Ik heb tijd nodig om erover na te denken, en ik moet een verandering in je acties zien voordat ik met je verder kan.”
Valt de overtreder niet aan, hoe moeilijk het ook kan zijn om je op het moment in te houden. “Vermijd negatieve strategieën zoals kritiek of minachting, het karakter van de persoon aanvallen, of hem bespotten, of met je ogen rollen naar hem, of defensief zijn,” zegt Schumann. “De andere persoon zal alleen maar defensief worden en een muur optrekken, en je zult nog meer van streek raken.”
Als de verontschuldiging gerechtvaardigd was, en je wilt dat de dader dat weet, maar je bent ook klaar om verder te gaan:
Vraag wat je nodig hebt, zegt psycholoog Jen Thomas, co-auteur van The Five Languages of Apology. Haar onderzoek stelt dat er vijf manieren of “talen” voor excuses – spijt betuigen (“Het spijt me zo”), het accepteren van verantwoordelijkheid (“Ik was verkeerd, en je had gelijk”), het maken van restitutie (“Wat kan ik doen om dit goed te maken met je?”), oprecht berouw tonen (“Ik heb ervan geleerd en ik zal het niet meer doen”), en om vergeving vragen (“Wil je me alsjeblieft vergeven?”) – en we hebben allemaal één type, of een combinatie van een paar, waar we ons het prettigst bij voelen. Onze verontschuldigingstaal wordt ons meestal bijgebracht tijdens onze opvoeding, zegt ze, en kan ook verschuiven afhankelijk van wie de dader is, en de overtreding zelf.
De meeste mensen zijn geavanceerd genoeg om “sorry” te begrijpen, zelfs als het niet wordt overgebracht in hun voorkeursmodus (zeg, je partner brengt je bloemen in plaats van uit te spreken dat hij verkeerd was – je begrijpt nog steeds de boodschap). “Maar als een overtreding ernstig of herhaald is, willen mensen misschien dat de verontschuldiging opnieuw wordt uitgesproken in hun verontschuldigingstaal,” zegt Thomas. Ze raadt aan om iets te zeggen als: “Ik waardeer echt wat je zegt. Maar ik zou me echt veel beter voelen als ik wist dat je dit niet nog eens zou doen. Hoe kan ik weten dat je dat niet zult doen?”
Het is mogelijk – en volkomen gepast – om de ernst van wat de dader heeft gedaan te bevestigen op hetzelfde moment dat je de bereidheid uitspreekt om hem te vergeven, zegt Schumann. Het kan zelfs nodig zijn om duidelijk te maken dat het een grote zaak is. “Meestal zien we bij excuses iets wat de ‘magnitude gap’ wordt genoemd, waarbij slachtoffers de overtreding als ernstiger, ongerechtvaardigder en schadelijker voor de relatie zien dan overtreders,” zegt ze. “Daarom kunnen slachtoffers het vaak minder goed afsluiten dan overtreders, die denken dat als ze hun excuses hebben aangeboden, het hoofdstuk gesloten is.” De beste manier om het voor beide partijen af te sluiten is om eerlijk te zijn over hoe boos je was (of bent), en uit te leggen wat je verwachtingen van de ander zijn voor de toekomst.
Als je echt niet boos bent en de persoon blijft zich toch verontschuldigen:
“Soms catastroferen mensen hun eigen overtredingen veel meer dan hun slachtoffers dat doen, en maken ze zich zorgen over de impact ervan op de relatie,” zegt Schumann. “Je overvloedig verontschuldigen betekent meestal (1) dat ze echt om je geven, en dat ze ervoor willen zorgen dat die relatie wordt hersteld, of (2) dat ze een zeer angstig, waakzaam persoon zijn, hetzij in het algemeen of in deze specifieke sociale positie, en niet op je tenen willen gaan staan.” In situaties waarin de machtsdynamiek onevenwichtig is, is overapologizing van de minder-machtige partij misschien meer te verwachten (zeg, een laaggeplaatste werknemer die koffie morst over de CEO).
Maar als het van een vriend komt, betekent het waarschijnlijk gewoon dat ze je mening echt waarderen, legt Schumann uit. “Hoewel het lastig kan zijn om excuses te ontvangen, kan die empathie wederkerig zijn: Net zoals de dader zich misschien inleeft in de schade die ze je hebben berokkend, kun jij je inleven in het schuldgevoel dat ze hebben, en het feit dat ze de relatie willen herstellen.”
Dat is uiteindelijk wat werkte bij mijn eigen vriendin. Nadat ik op verschillende manieren had geprobeerd haar gerust te stellen dat het allemaal niet zo erg was, veranderde ik van koers en was het met haar eens. We waren allebei zo jong en dom, zei ik, en ik heb genoeg spijt over hoe onzorgvuldig ik was geweest met bepaalde vrienden in die periode van mijn leven, ook. “Echt waar?” vroeg ze, met een opgeluchte blik. “Dat geeft me een beter gevoel.”