Joseph Priestley

Wanneer Joseph Priestley (1733-1804) niet in zijn laboratorium bezig was met het onderzoeken van gassen – hij isoleerde en karakteriseerde er acht, waaronder zuurstof – verdedigde deze 18e-eeuwse Britse wetenschapper zichzelf en zijn huis vaak tegen boze menigten.

Priestley, die het gas ontdekte dat later door Antoine-Laurent Lavoisier “zuurstof” zou worden genoemd, werd in 1794 plechtig verwelkomd in de Verenigde Staten als een vooraanstaand hedendaags denker en vriend van de nieuwe republiek. Deze Engelsman, 61 jaar oud, was bij de Amerikanen minstens even bekend om zijn omvangrijke politieke en theologische geschriften als om zijn wetenschappelijke bijdragen.

Religie en politiek

Priestley werd opgeleid tot predikant in de kerken die van de Church of England verschilden, en hij was het grootste deel van zijn leven werkzaam als prediker of leraar. Geleidelijk aan trok hij de goddelijkheid van Jezus in twijfel, terwijl hij veel andere aspecten van het Christendom accepteerde – en zo een vroege Unitariër werd.

Priestley was een voorstander van zowel de Amerikaanse als de Franse Revolutie. Hij zag de laatste als het begin van de vernietiging van alle aardse regimes die vooraf zou gaan aan het Koninkrijk van God, zoals voorspeld in de Bijbel. Deze vrijelijk geuite opvattingen werden door de Engelse autoriteiten en veel burgers als opruiend beschouwd. In 1791 verwoestte een menigte zijn huis en laboratorium in Birmingham. Dit voorval en de daaropvolgende problemen deden hem besluiten naar de Verenigde Staten te emigreren. Met zijn zonen wilde hij een modelgemeenschap stichten op braakliggend terrein in Pennsylvania, maar zoals zoveel van dergelijke dromen ging ook deze niet in vervulling. Wel bouwden hij en zijn vrouw een prachtig huis met een laboratorium ver boven de Susquehanna River in Northumberland, Pennsylvania.

bio-priestley-birminghamtoast.jpg

Op 14 juli 1791 ontstond in Birmingham (Engeland) een menigte die uit woede over aanhangers van de Franse Revolutie uitbarstte in een vierdaagse razernij die vaak de Priestley-rellen wordt genoemd, zo genoemd naar het meest prominente doelwit van de plaatselijke woede: Joseph Priestley. De Britse politieke karikaturist James Gillray, die tegen de Revolutie was, publiceerde deze spotprent, A Birmingham toast, zoals gegeven op 14 juli, minder dan een week na het einde van de rellen, waarin hij Priestley in de ets bespotte. Priestley zit de toast voor met een volle beker, biedt een leeg communiebord aan en vraagt om een hoofd – naar verluidt dat van de koning – te midden van bekende liberalen en grimmige dissenters die elkaar het hof maken in een harde parodie op het iconische Laatste Avondmaal.

Science History Institute/Will Brown

Oxygen and Other “Airs”

Priestley’s eerste wetenschappelijke werk, The History of Electricity (1767), werd gestimuleerd door Benjamin Franklin, die hij in Londen had ontmoet. Tijdens de voorbereiding van de publicatie begon Priestley experimenten uit te voeren, aanvankelijk alleen om de in de literatuur gerapporteerde experimenten te reproduceren, maar later om zijn eigen vragen te beantwoorden. In de jaren 1770 begon hij met zijn beroemdste wetenschappelijke onderzoek naar de aard en de eigenschappen van gassen. In die tijd woonde hij naast een brouwerij, die hem een ruime voorraad kooldioxide verschafte. Zijn eerste scheikundige publicatie was een beschrijving van de manier om water te carbonateren, in navolging van sommige natuurlijk voorkomende bruisende mineraalwaters. Geïnspireerd door Stephen Hales’ Vegetable Staticks (eerste editie, 1727), waarin de pneumatische trog voor het verzamelen van gassen boven water werd beschreven, begon Priestley alle “luchtsoorten” te onderzoeken die uit verschillende stoffen zouden kunnen vrijkomen. Velen, die de leer van Aristoteles volgden, geloofden nog steeds dat er maar één “lucht” was. Door slimme apparatuur en zorgvuldige manipulatie isoleerde en karakteriseerde Priestley acht gassen, waaronder zuurstof – een record dat nooit eerder of later is geëvenaard. Daarnaast droeg hij bij aan het begrip van fotosynthese en ademhaling.

bio-priestley-portret.jpg

Portret van Joseph Priestley, toegeschreven aan Ozias Humphrey (Brit, 1742-1810).

Science History Institute/Will Brown

Priestley voerde een langdurige strijd met Lavoisier en zijn volgelingen over hoe de resultaten van experimenten met gassen geïnterpreteerd moesten worden. Priestley interpreteerde de resultaten in termen van phlogiston – het hypothetische principe van ontvlambaarheid dat metalen hun glans en taaiheid zou geven en dat in het begin van de 18e eeuw veel werd gebruikt om verbranding, branden, smelten, ademhaling en andere chemische processen te verklaren. Voorstanders van phlogiston beschouwden het niet als een materiële substantie, en daarom was het onweegbaar. Priestley gaf kwalitatieve verklaringen voor deze verschijnselen en sprak bijvoorbeeld over zuurstof als “dephlogisticated air.”