Oratorio

EtymologieEdit

Het woord oratorio komt van het Latijnse werkwoord orare, bidden. Vandaar oratorium. De muzikale compositie werd “genoemd naar het soort muzikale diensten die werden gehouden in de kerk van het Oratorium van St. Philip Neri in Rome (Congregazione dell’Oratorio) in de tweede helft van de 16e eeuw.”

1600, oorsprongEdit

Hoewel middeleeuwse toneelstukken zoals de Ludus Danielis, en Renaissance dialoogmotetten zoals die van de Oltremontani kenmerken van een oratorium hadden, wordt het eerste oratorium meestal gezien als Emilio de Cavalieri’s Rappresentatione di Anima, et di Corpo. Monteverdi componeerde Il Combattimento di Tancredi e Clorinda dat kan worden beschouwd als het eerste wereldlijke oratorium.

De oorsprong van het oratorium kan worden gevonden in de heilige dialogen in Italië. Dit waren zettingen van bijbelse, Latijnse teksten en muzikaal leken ze veel op motetten. Er was een sterk verhalende, dramatische nadruk en er waren conversatieve uitwisselingen tussen de personages in het werk. Giovanni Francesco Anerio’s Teatro harmonico spirituale (1619) is een set van 14 dialogen, waarvan de langste 20 minuten duurt en betrekking heeft op de bekering van Paulus, en is voor vier solisten: Historicus (verteller), tenor; Paulus, tenor; Stem uit de hemel, bas; en Ananias, tenor. Er is ook een vierstemmig koor om de menigten in het drama te vertegenwoordigen. De muziek is vaak contrapuntisch en madrigaalachtig. In de Congregazione dell’Oratorio van Philip Neri werden geestelijke lauden gezongen. Deze werden steeds populairder en werden uiteindelijk uitgevoerd in speciaal gebouwde oratoria (gebedsruimten) door professionele musici. Ook deze waren hoofdzakelijk gebaseerd op dramatische en verhalende elementen. De heilige opera gaf een andere impuls aan de dialogen, en de lengte ervan nam sterk toe (hoewel nooit echt langer dan 60 minuten). Cavalieri’s Rappresentatione di Anima, et di Corpo is een voorbeeld van zo’n werk, maar technisch gezien is het geen oratorium omdat er wordt geacteerd en gedanst. Het eerste oratorium dat zo genoemd wordt is Pietro della Valle’s Oratorio della Purificazione, maar door de korte duur (slechts 12 minuten) en het feit dat de andere naam “dialoog” was, zien we dat er veel ambiguïteit was in deze benamingen.

1650-1700Edit

Tijdens de tweede helft van de 17e eeuw waren er tendensen in de richting van de secularisatie van het religieuze oratorium. Het bewijs hiervan ligt in de regelmatige opvoering ervan buiten de kerkelijke zalen in hoven en openbare theaters. Of het nu religieus of seculier is, het thema van een oratorium is bedoeld om gewicht in de schaal te leggen. Het kan gaan over onderwerpen als de schepping, het leven van Jezus, of de loopbaan van een klassieke held of bijbelse profeet. Uiteindelijk vonden er ook andere veranderingen plaats, mogelijk omdat de meeste componisten van oratoria ook populaire componisten van opera’s waren. Zij begonnen de libretto’s van hun oratoria te publiceren zoals zij dat ook voor hun opera’s deden. Al snel werd sterk de nadruk gelegd op aria’s terwijl het gebruik van het koor afnam. Vrouwelijke zangers werden regelmatig ingezet en vervingen de mannelijke verteller door het gebruik van recitatieven.

Tegen het midden van de 17e eeuw hadden zich twee types ontwikkeld:

• oratorio latino (in het Latijn) – voor het eerst ontwikkeld in het Oratorio del Santissimo Crocifisso, verbonden aan de kerk van San Marcello al Corso in Rome.

De belangrijkste componisten van het oratorio latino waren in Italië Giacomo Carissimi, wiens Jephte wordt beschouwd als het eerste meesterwerk van het genre (net als de meeste andere Latijnse oratoria uit die tijd bestaat het slechts uit één deel), en in Frankrijk Carissimi’s leerling Marc-Antoine Charpentier (34 werken).

• oratorio volgare (in het Italiaans) – representatieve voorbeelden zijn:
  • Giacomo Carissimi’s Daniele
  • Marco Marazzoli’s S Tomaso
  • soortgelijk werk geschreven door Francesco Foggia, Luigi Rossi, Alessandro Stradella

De oratori volgari duurden ongeveer 30-60 minuten en werden uitgevoerd in twee delen, gescheiden door een preek; De muziek lijkt op die van hedendaagse opera’s en kamercantates.

Late barokEdit

In de late barok werden oratoria steeds meer “sacrale opera’s”. In Rome en Napels was Alessandro Scarlatti de meest bekende componist. In Wenen produceerde de hofdichter Metastasio jaarlijks een reeks oratoria voor het hof, die werden getoonzet door Caldara, Hasse en anderen. Metastasio’s bekendste oratorium libretto La passione di Gesù Cristo werd tussen 1730-90 door ten minste 35 componisten getoonzet. In Duitsland evolueerden de middenbarok oratoria van de vroegbarokke Historia-stijl kerst- en opwekkingszettingen van Heinrich Schütz, naar de passies van J. S. Bach, oratorium-passies zoals Der Tod Jesu getoonzet door Telemann en Carl Heinrich Graun. Na Telemann kwam de galante oratoriumstijl van C.P.E. Bach.

Georgian BritainEdit

Problemen met het afspelen van dit bestand? Zie mediahulp.

In het Georgische tijdperk bepaalden een in Duitsland geboren vorst en een in Duitsland geboren componist het Engelse oratorium. George Frideric Händel, vandaag vooral bekend om zijn Messiah (1741), schreef ook andere oratoria gebaseerd op thema’s uit de Griekse en Romeinse mythologie en Bijbelse onderwerpen. Hij zou ook het eerste Engelstalige oratorium, Esther, hebben geschreven. Tot Händels navolgers behoorde de Italiaan Lidarti, die door de Amsterdamse Joodse gemeenschap werd gevraagd een Hebreeuwse versie van Esther te componeren.

Victoriaans tijdperkEdit

Britannië bleef naar Duitsland kijken voor zijn oratoriumcomponisten. Het Birmingham Festival gaf opdracht voor verschillende oratoria, waaronder Felix Mendelssohn’s Elia in 1846, later uitgevoerd in het Duits als Elias. De Duitse componist Georg Vierling staat bekend om zijn modernisering van de wereldlijke oratoriumvorm.

John Stainer’s The Crucifixion (1887) werd het stereotype strijdros van massale amateurkoorverenigingen. Edward Elgar probeerde het genre rond de eeuwwisseling nieuw leven in te blazen met de compositie van The Light of Life (Lux Christi), The Dream of Gerontius, The Apostles en The Kingdom.

20e eeuwEdit

Oratorio keerde aarzelend terug in de publieke belangstelling met Igor Stravinsky’s Oedipus Rex in Parijs (1927), William Walton’s Belshazzar’s Feast in Leeds (1931), Paul Hindemiths Das Unaufhörliche in Berlijn (1931), Arthur Honeggers Le Roi David en Jeanne d’Arc au bûcher in Basel (1938), en Franz Schmidts Het boek met zeven zegels (Das Buch mit sieben Siegeln) in Wenen (1938). Michael Tippetts oratorium A Child of Our Time (eerste uitvoering, 1944) gaat in op de gebeurtenissen rond de Tweede Wereldoorlog. Naoorlogse oratoria zijn onder meer Dmitri Shostakovich’s Song of the Forests (1949), Sergei Prokofiev’s On Guard for Peace (1950), Vadim Salmanov’s Twelve (1957), Alfred Schnittke’s Nagasaki (1958), Bohuslav Martinů’s The Epic of Gilgamesh (1958), Krzysztof Penderecki’s St. Luke Passion (1966), Hans Werner Henze’s Das Floß der Medusa (1968), René Clemencic’s Kabbala (1992), en Osvaldo Golijov’s La Pasión según San Marcos (2000). Mauricio Kagel componeerde Sankt-Bach-Passion, een oratorium over het leven van Bach, ter gelegenheid van diens geboortedag in 1985.

Oratorio’s van populaire musici zijn onder meer Léo Ferré’s La Chanson du mal-aimé (1954 en 1972), gebaseerd op het gelijknamige gedicht van Guillaume Apollinaire, en Paul McCartney’s Liverpool Oratorio (1991).

21e-eeuwsEdit

Toen Dudley Buck in 1886 zijn oratorium The Light of Asia componeerde, werd dit het eerste in de geschiedenis van het genre dat gebaseerd was op het leven van Boeddha. Verschillende oratoria uit het einde van de 20e en het begin van de 21e eeuw zijn sindsdien gebaseerd op het leven van Boeddha of hebben er boeddhistische teksten in verwerkt. Het gaat onder meer om Somei Satoh’s Stabat Mater uit 1987, Dinesh Subasinghe’s Karuna Nadee uit 2010 en Jonathan Harvey’s Weltethos uit 2011. De 21e eeuw kende ook een voortzetting van op het christendom gebaseerde oratoria met El Niño van John Adams en The Gospel According to the Other Mary. Andere vertegenwoordigde religies zijn onder meer Ilaiyaraaja’s Thiruvasakam (gebaseerd op de teksten van hindoeïstische hymnen aan Shiva). Seculiere oratoria die in de 21e eeuw zijn gecomponeerd zijn onder andere Gaian Variations van Nathan Currier (gebaseerd op de Gaia-hypothese), The Origin van Richard Einhorn (gebaseerd op de geschriften van Charles Darwin), Sandakan Threnody van Jonathan Mills (gebaseerd op de dodenmarsen van Sandakan), en To Our Fathers in Distress van Neil Hannon. Het oratorium Laudato si’, gecomponeerd in 2016 door Peter Reulein op een libretto van Helmut Schlegel, bevat de volledige Latijnse tekst van het Magnificat, uitgebreid met geschriften van Clare van Assisi, Franciscus van Assisi en Paus Franciscus. Bruder Martin is gecomponeerd door Thomas Gabriel, op een tekst van Eugen Eckert over scènes uit het leven van Maarten Luther, voor de 500e verjaardag van de Reformatie in 2017.