Jama nosowa

Nos jest narządem węchu i oddychania. Składa się ze szkieletu nosa, w którym znajduje się jama nosowa. Jama nosowa pełni cztery funkcje:

• Ogrzewa i nawilża wdychane powietrze.
• Usuwa i zatrzymuje patogeny i cząstki stałe z wdychanego powietrza.
• Odpowiada za zmysł węchu. Odprowadza i udrażnia zatoki przynosowe i przewody łzowe.

W tym artykule przyjrzymy się anatomii jamy nosowej – jej podziałom, budowie i zaopatrzeniu nerwowo-naczyniowemu.

Działy

Jama nosowa jest najbardziej wysuniętą do przodu częścią układu oddechowego. Rozciąga się od przedsionka nosa do nosogardła i ma trzy podziały:

• Przedsionek – obszar otaczający przedni zewnętrzny otwór do jamy nosowej.
• Obszar oddechowy – wyścielony przez nabłonek rzęskowy, przeplatany wydzielającymi śluz komórkami gobletowymi.

• Obszar węchowy – położony w wierzchołku jamy nosowej. Wyścielona jest przez komórki węchowe z receptorami węchowymi.

Ryc. 1 – Przekrój strzałkowy jamy nosowej. Na ścianach bocznych obecne są konchy

Konchy nosowe

Wystające z bocznych ścian jamy nosowej zakrzywione półki kostne. Nazywane są one konchami (lub turbinami). Istnieją trzy konchy – dolna, środkowa i górna.

Wystają one w głąb jamy nosowej, tworząc cztery drogi przepływu powietrza. Drogi te nazywane są ujściami rzek:

• Jamica dolna – pomiędzy konchą dolną a podłogą jamy nosowej.
• Jamica środkowa – pomiędzy konchą dolną a środkową.
• Jamica górna – pomiędzy konchą środkową a górną.
• Wgłębienie szpiczasto-zębodołowe – nad i za konchą górną.

Funkcją konch jest zwiększenie powierzchni jamy nosowej – dzięki temu zwiększa się ilość powietrza natchnionego, które może się zetknąć ze ścianami jamy. Zaburzają one również szybki, laminarny przepływ powietrza, czyniąc go powolnym i turbulentnym. Powietrze przebywa dłużej w jamie nosowej, dzięki czemu może być nawilżane.

Ryc. 2 – Przekrój koronalny przedniej jamy nosowej. Wnęka kielichowo-nosowa znajduje się w tylnej części i nie jest widoczna na tym rysunku.

Otwory do jamy nosowej

Jedną z funkcji nosa jest odprowadzanie różnych struktur. Dlatego w jamie nosowej znajduje się wiele otworów, przez które następuje drenaż.

Zatoki przynosowe odprowadzają wodę do jamy nosowej. Zatoki czołowa, szczękowa i czołowa zatoka czołowa etmoidalna otwierają się do przewodu środkowego. Położenie tego otworu jest zaznaczone przez półksiężycowate zagłębienie na bocznych ścianach jamy nosowej.

Zatoki środkowe etmoidalne opróżniają się na strukturę zwaną bulą etmoidalną. Jest to wybrzuszenie w ścianie bocznej, utworzone przez samą zatokę środkową. Zatoki etmoidalne tylne otwierają się na poziomie zatoki klinowej górnej.

Jedyną strukturą, która nie opróżnia się na boczne ściany jamy nosowej jest zatoka klinowa. Odpływa ona na dach tylny.

Oprócz zatok przynosowych do jamy nosowej otwierają się także inne struktury:

• Przewód nosowo-łzowy – służy do odprowadzania łez z oka. Otwiera się do otworu gębowego dolnego.
• Przewód słuchowy (Eustachiusza) – otwiera się do nosogardła na poziomie otworu gębowego dolnego. Umożliwia wyrównanie ciśnienia w uchu środkowym z ciśnieniem powietrza atmosferycznego.

Ryc. 3 – Usunięto małżowiny uszne, ukazując różne otwory na bocznej ścianie jamy nosowej.

Ważność kliniczna: Rozprzestrzenianie się zakażenia

Jako że przewód słuchowy łączy ucho środkowe z górnymi drogami oddechowymi, jest to droga, którą zakażenie może rozprzestrzeniać się z górnych dróg oddechowych do ucha. Zakażenie przewodu słuchowego powoduje obrzęk błony śluzowej, a przewód zostaje zablokowany. Skutkuje to pogorszeniem słuchu.

Drogi do jamy nosowej

As well as holes for the drainage of structures, nerves, vasculature and lymphatics need to be able to access the nasal cavity.

Płytka sitowa jest częścią kości etmoidalnej. Tworzy ona część dachu jamy nosowej. Zawiera bardzo małe perforacje, umożliwiające włóknom nerwu węchowego wejście i wyjście,

Na poziomie otworu szczytowego znajduje się otwór bródkowy. Otwór ten umożliwia komunikację między jamą nosową a dołem dziobowo-palatynowych. Przechodzą tędy tętnica kręgowa, nerw nosowy górny i nosowy górny.

Kanał sieczny jest drogą łączącą jamę nosową z dołem siecznym jamy ustnej. Przechodzi przez niego nerw nosowo-podniebienny i tętnica podniebienna większa.

Naczynia

Nos ma bardzo bogate zaopatrzenie naczyniowe – dzięki temu może skutecznie zmieniać wilgotność i temperaturę powietrza wdechowego. Nos otrzymuje krew zarówno z tętnic szyjnych wewnętrznych, jak i zewnętrznych:

Gałęzie szyjne wewnętrzne:

• Tętnica etmoidalna przednia
• Tętnica etmoidalna tylna

Tętnice etmoidalne są odgałęzieniem tętnicy okulistycznej. Zstępują do jamy nosowej przez blaszkę sitową

Gałęzie szyjne zewnętrzne:

• Tętnica fenopalatynowa
• Tętnica podniebienna większa
• Tętnica wargowa górna
• Tętnice nosowe boczne

Oprócz bogatego ukrwienia, tętnice te tworzą ze sobą zespolenia. Jest to szczególnie widoczne w przedniej części nosa.

Żyły nosa mają tendencję do podążania za tętnicami. Odpływają one do splotu skrzydłowego, żyły twarzowej lub zatoki jamistej.

W niektórych osobach, kilka żył nosowych łączy się z zatoką strzałkową (duralna zatoka żylna). Stanowi to potencjalną drogę, którą zakażenie może rozprzestrzeniać się z nosa do jamy czaszki.

Relewantność kliniczna: Epistaxis

Epistaxis to termin medyczny określający krwawienie z nosa. Ze względu na bogate ukrwienie nosa, jest to częste zjawisko. Najbardziej prawdopodobne jest wystąpienie krwawienia w przedniej trzeciej części jamy nosowej – obszar ten jest znany jako obszar Kiesselbacha.

Przyczyna może być miejscowa (np. uraz) lub ogólnoustrojowa (np. nadciśnienie).

Unerwienie

Unerwienie nosa można funkcjonalnie podzielić na specjalne i ogólne.

Specjalne unerwienie sensoryczne odnosi się do zdolności nosa do odczuwania zapachów. Odbywa się to za pośrednictwem nerwów węchowych. Bańka węchowa, część mózgu, znajduje się na górnej powierzchni płyty bruzdowatej, powyżej jamy nosowej. Gałęzie nerwu węchowego przebiegają przez płytkę sitową, zapewniając specjalne unerwienie czuciowe nosa.

Ogólne unerwienie czuciowe przegrody i ścian bocznych jest dostarczane przez nerw nosowo-palatynowy (gałąź nerwu szczękowego) i nerw nosowo-żółciowy (gałąź nerwu okulistycznego). unerwienie do skóry zewnętrznej nosa dostarczane jest przez nerw trójdzielny.

Ryc. 5 – Widok boczny przegrody nosowej. Zwróć uwagę na bliski związek cebulki węchowej i płytki cribriform

Clinical Relevance: Cribriform Plate Fracture

Złamanie blaszki sitowej może wystąpić w wyniku urazu nosa. Złamanie następuje albo bezpośrednio w wyniku urazu, albo przez fragmenty kości etmoidalnej.

Złamana blaszka sitowa może penetrować do opon mózgowych, powodując wyciek płynu mózgowo-rdzeniowego. Takie wystawienie mózgu na działanie środowiska zewnętrznego zwiększa ryzyko wystąpienia zapalenia opon mózgowych, mózgu i ropni mózgu.

Opuszka węchowa leży na blaszce sitowej i może zostać nieodwracalnie uszkodzona w wyniku złamania. W takim przypadku u pacjenta może wystąpić anosmia (utrata węchu).